Морфология
МОРФОЛОГИЯ
Сүз төркемнәре
| Мөстәкыйль сүз төркемнәре | Ярдәмлек сүз төркемнәре
(бәйләгечләр) |
Модаль сүз төркемнәре | |||||||||
| исем | сыйфат | сан | алмашлык | фигыль | рәвеш | аваз ияртемнәре | бәйлек | теркәгеч | ымлык | кисәкчә | модаль сүзләр |
ИСЕМ
Исемнең күплек саны
| Сузык , тартык авазлардан соң | Борын авазларыннан соң | ||
| калын вариант | нечкә вариант | калын вариант | нечкә вариант |
| бала-лар
абый-лар китап-лар каз-лар малай-лар кар-лар агач-лар кул-лар алма-лар карандаш-лар сыйфат-лар Марат-лар |
әни-ләр
сөлге-ләр дәфтәр-ләр сүз-ләр кибет-ләр күл-ләр бәбкә-ләр көзге-ләр хәреф-ләр мәктәп-ләр күз-ләр көрәк-ләр |
урам-нар
урман-нар толым-нар моң-нар таң-нар каен-нар борын-нар тун-нар шалкан-нар болын-нар колын-нар сан-нар |
үлән-нәр
келәм-нәр чирәм-нәр миң-нәр ирен-нәр Рөстәм-нәр бәйрәм-нәр исем-нәр җиң-нәр килен-нәр көн-нәр идән-нәр |
Тартым кушымчалары
| Зат | Берлек сан | Күплек сан |
| I
II III |
-ым/-ем, -м
-ың/-ең, -ң -ы/-е, -сы/-се |
-быз/-без, -ыбыз/-ебез
-гыз/-гез, -ыгыз/-егез -лары/-ләре, -нары/-нәре |
Исемнәрнең тартым белән төрләнүе
| Берлек сан | |||||
| Сан | Зат | Сузыклардан соң | Тартыклардан соң | ||
| Калын вариант | Нечкә вариант | Калын вариант | Нечкә вариант | ||
| берлек | I
II III |
Алма-м
Алма-ң Алма-сы |
Бәрәңге-м
Бәрәңге-ң Бәрәңге-се |
Ат-ым
Ат-ың Ат-ы |
Дәфтәр-ем
Дәфтәр-ең Дәфтәр-е |
| күплек | I
II III |
Алма-быз
Алма-гыз Алма-лары |
Бәрәңге-без
Бәрәңге-гез Бәрәңге-ләре |
Ат-ыбыз
Ат-ыгыз Ат-лары |
Дәфтәр-ебез
Дәфтәр-егез Дәфтәр-ләре |
| Күплек сан | |||||
| берлек | I
II III |
Алма-лар-ым
Алма-лар-ың Алма-лар-ы |
Бәрәңге-ләрем
Бәрәңге-ләр-ң Бәрәңге-ләр-е |
Ат-лар-ым
Ат-лар-ың Ат-лар-ы |
Дәфтәр-ләр-ем
Дәфтәр-ләр-ең Дәфтәр-ләр-е |
| күплек | I
II III |
Алма-лар-ыбыз
Алма-лар-ыгыз Алма-лары |
Бәрәңге-ләр-ебез
Бәрәңге-ләр-егез Бәрәңге-ләре |
Ат-лар-ыбыз
Ат-лар-ыгыз Ат-лары |
Дәфтәр-ләр-ебез
Дәфтәр-ләр-егез Дәфтәр-ләре |
Туп, калак, үрдәк кебек сүзләрнең тартым белән төрләнүе
| Берлек сан | |||||
| Сан | Зат | Сузыклардан соң | Тартыклардан соң | ||
| Калын вариант | Нечкә вариант | Калын вариант | Нечкә вариант | ||
| берлек | I
II III |
ту(п)б-ым
ту(п)б-ың ту(п)б-ы |
чү(п)б-ем
чү(п)б-ең чү(п)б-е |
кала(к)г-ым
кала(к)г-ың кала(к)г-ы |
үрдә(к)г-ем
үрдә(к)г—ең үрдә(к)г-е |
| күплек | I
II III |
ту(п)б-ыбыз
ту(п)б-ыгыз туп-лары |
чү(п)б-ебез
чү(п)б-егез чү(п)б-ләре |
кала(к)г-ыбыз
кала(к)г-ыгыз калак-лары |
үрдә(к)г-ебез
үрдә(к)г-егез үрдәк-ләре |
| Күплек сан | |||||
| берлек | I
II III |
туп-лар-ым
туп-лар-ың туп-лар-ы |
чүп-ләр-ем
чүп-ләр-ң чүп-ләр-е |
калак-лар-ым
калак-лар-ың калак-лар-ы |
үрдәк-ләр-ем
үрдәк-ләр-ең үрдәк-ләр-е |
| күплек | I
II III |
туп-лар-ыбыз
туп-лар-ыгыз туп-лары |
чүп-ләр-ебез
чүп-ләр-егез чүп-ләре |
калак-лар-ыбыз
калак-лар-ыгыз калак-лары |
үрдәк-ләр-ебез
үрдәк-ләр-егез үрдәк-ләре |
Бияләй, ай кебек сүзләрнең тартым белән төрләнүе
| Сан | зат | Нечкә вариант | калын вариант |
| берлек | I
II III |
Биялә(й)-ем
Биялә(й)-ең Биялә(й)-е |
А(й)-ым
А(й)-ың А(й)-ы |
| күплек | I
II III |
Биялә(й)-ебез
Биялә(й)-егез Бияләй-ләре |
А(й)-ыбыз
А(й)-ыгыз Ай-лары |
Тау, үлчәү кебек сүзләрнең тартым белән төрләнүе
| Сан | зат | Нечкә вариант | калын вариант |
| берлек | I
II III |
үлчә(ү)-вем
үлчә(ү)-вең үлчә(ү)-ве |
та(у)-вым
та(у)-вың та(у)-вы |
| күплек | I
II III |
үлчә(ү)-вебез
үлчә(ү)-вегез үлчәү-ләре |
та(у)-выбыз
та(у)-выгыз тау-лары |
Килешләр
| Килешләр | кушымчалар |
| Баш килеш
Иялек килеше Юнәлеш килеше Төшем килеше Чыгыш килеше Урын-вакыт килеше |
—
-ның/-нең -га/-гә, -ка/-кә -ны/-не -дан/дән, -тан/-тән, -нан/-нән -да/-дә, -та/-тә |
Тартым кушымчалы исемнәрнең килеш белән төрләнүе
| килеш | I һәм II зат кушымчалы исемнәр | III зат кушымчалы исемнәр |
| Баш
Иялек Юнәлеш Төшем килеше Чыгыш килеше Урын-вакыт килеше |
—
-ның/-нең -а/-ә -ны/-не -нан/-нән -да/-дә |
—
-ның/-нең -(н)а/-(н)ә -н -(н)нан/-(н)нән -(н)да/-(н)дә |
Исемнәрнең килеш белән төрләнеше
| Берлек сан | ||||||||
| килеш | Сузык авазлардан соң | Тартык авазлардан соң | ||||||
| Калын
вариант |
Нечкә
вариант |
Яңгырау тартыклардан
һәм [р], [л], [й], [w] авазларыннан соң |
Саңгырау
тартыклардан соң |
Борын авазларыннан соң | ||||
| калын
вариант |
нечкә вариант | калын
вариант |
нечкә вариант | калын
вариант |
нечкә вариант | |||
| Баш
Иялек Юнәлеш Төшем Чыгыш Урын-вакыт |
алма
алма-ның алма-га алма-ны алма-дан алма-да
|
көймә
көймә-нең көймә-гә көймә-не көймә-дән көймә-дә |
кул
кул-ның кул-га кул-ны кул-дан кул-да |
күз
күз-нең күз-гә күз-не күз-дән күз-дә |
баш
баш-ның баш-ка баш-ны баш-тан баш-та |
эт
эт-нең эт-кә эт-не эт-тән эт-тә |
таң
таң-ның таң-га таң-ны таң-нан таң-да |
тән
тән-нең тән-гә тән-не тән-нән тән-дә |
| Күплек сан | ||||||||
| Баш
Иялек
Юнәлеш
Төшем
Чыгыш
Урын-вакыт |
алма-лар
алма-лар-ның алма-лар-га алма-лар-ны алма-лар-дан алма-лар-да |
көймә-ләр
көймә-ләр-нең көймә-ләр-гә көймә-ләр-не көймә-ләр-дән көймә-ләр-дә |
кул-лар
кул-лар-ның кул-лар-га
кул-лар-ны
кул-лар-дан
кул-лар-да |
күз-ләр
күз-ләр-нең
күз-ләр-гә
күз-ләр-не
күз-ләр-дән
күз-ләр-дә
|
баш-лар
баш-лар-ның баш-лар-га
баш-лар-ны
баш-лар-дан баш-лар-да |
эт-ләр
эт-ләр-нең
эт-ләр-гә
эт-ләр-не
эт-ләр-дән
эт-ләр-дә |
таң-нар
таң-нар-ның таң-нар-га
таң-нар-ны
таң-нар-дан
таң-нар-да |
тән-нәр
тән-нәр-нең
тән-нәр-гә
тән-нәр-не
тән-нәр-дән
тән-нәр-дә |
