ТАТАРХАНӘ

   Танып белү эшчәнлеге оештырылуны эффектив итә торган  

                                 дәрес структурасы

(Академик, психология фәннәре докторы Әхмәт Зәки улы Рәхимовның иҗади үсеш технолгиясенә корылган дәрес структурасы)

1. I. Ориентлашу,  мотивлаштыру этабы.

Бу этапта башкарылырга тиешле эшчәнлек адымнары:

1. Өй эшләренә анализ. Кайсы өй эшен, ничек эшләгәннәр. Иң яхшы эш кемнеке, ни өчен?
2. Белемнәрне тигезләү — актуальләштерү, ягъни бүгенге теманы үзләштергәндә кулланышка керергә тиешле, инде үзләште­
   релгән белем һәм күнекмәләрне искә төшерү, барлык балаларныда бер яссылыкка кую, яңа белем, күнекмәләрне үзләштерүгә бер дәрәҗәдә әзер итү .
3. Уку мәсьәләсен — бүгенге дәрестә үзләштерелергә тиешле бе­
   лем, күнекмәлерне  конкретлаштыру   ситуациясе   тудыру   (Уку
   мәсьәләсе = дидактик максат). Бу – дәреснең бик мөһим мизгеле: белгән белән белмәгәннең чиген ачыклау — мотивлаштыру  процессы.
4. Уку мәсьәләсен (УМ) адымлап чишү этабы.
5. Уку мәсьәләсен (укытучы проблемалы сорауларга һәм би­ремнәргә бүлә — УМ = 1,2,3) адымлап чишү оештырыла: һәр бирем чишелә→нәтиҗә аерып алына→бергәләп→бер-берсенә→үз-үзләренә сөйләнә→нәтиҗәләр гомумиләштерелә →укытучы критерий бирә→ укучылар үзбәя куя.

Гомумиләштерелгән нәтиҗә (н₁ + н₂+ н₃= Н) УМ нең чишелеше була.

2. Модельләштерү — ысул аерып алу, дәрестә башкарылган эшне кыскача язуда күрсәтү.

III. Рефлексия, бәя этабы.

1.Рефлексия — дәрестә узган юлны кире узу. Ягъни,

• нәрсә эшләргә тиеш идек? (УМ искә төшерелә);
• ничек эшләдек? (чишү юллары искә төшерелә);
• нинди нәтиҗә ясадык? (Н = н₁ + н₂+ н₃), дигән сорауларга җавап бирү.

2. Дәрестәге эшчәнлеккә үзбәя.

Укытучы критерий бирә, шул  нигездә балалар үз-үзләренә билге куялар, ягъни, үз эшчәнлекләренең кайсы критерийгә туры килүен билгелиләр.

Искәрмә:

Универсаль критерий:

Нәрсә эшләргә тиеш идек? Ничек эшләдек? Нинди нәтиҗә ясадык? дигән сорауларга

        а) терәк конспекттан, (тактадан, эш дәфтәрләренән) файдала­нып кына  сөйләп бирә алса — «3»ле;

        б) терәк конспектка күз төшергәләп кенә  сөйли алса — «4»ле;

        в) терәк конспекттан файдаланмыйча, сөйли алса — «5»ле.

3. Өйгә эш алу.

Өйгә эш 3 дәрәҗәдә тәкъдим ителә:

• репродуктив эшчәнлеккә,   ягъни  класстагы  эшкә  охшаш,
  үзләштерелгән белем һәм күнекмәләрнекуллана белү таләп ителгән эш (бу эш
  мәҗбүри — һәркем эшләргә тиеш);   
• конструктив эшчәнлеккә — ярым иҗади, ягъни белем һәм
  күнекмәлерне аз гына яңа шартка күчерүне таләп иткән эш; бу би­рем ихтыярый;
• иҗади эшчәнлеккә, ягъни белем һәм күнекмәлерне яңа җир­
  лектә куалану өчен бирелә; бу эш тә ихтыярый

Укучыларның танып белү эшчәнлеге иҗади үсеш технологиясенә корылганда дәрестән дәрескә түбәндәге нәтиҗәлелек тәэмин ителә:

1.Махсус белем һәм күнекмәләр тотрыклы формалаша.

Дәрестән дәрескә әдәби уку  предметы буенча теоретик белем киңәя, кулланышка алынып, махсус күнекмә формалашуга, камилләшүгә китерә.

Әсәр текстына кайта-кайта куелган проблемалы сорау һәм биремнәргә җавап эзләгәндә, укучының гомумуку күнекмәләре: аңлы уку тизлеге, фикер эшчәнлеге, фикерен иптәшләренә җиткерә белү күнекмәләре дә формалаша, тотрыклылык ала.

2. Образлы һәм фәнни фикерләү күнекмәсе тәэмин ителә. Укучы чагыштыру, таркату, гомуми­ләштерү кебек фикерләү ысулларын даими куллана.
3. Белем алуда универсаль гамәлләрнең тотрыклы формалашуы өчен җирлек булдырыла
4. Игътибарлылыгы (күңел күзе), хәтере (үзләштергән белем
   күнекмәләре тотрыклылыгы) үсә.
5. Белем чыганаклары («Әдәби уку»  дәреслеге, «Татар теленең аңлатмалы сүзлеге», «Татарча-русча сүзлек»)белән эш күнекмәсе тотырыклы формалаша.
6. Сәламәтлегенә — физик  һәм психологик халәтенә мәктәп тормышы тискәре йогынты ясамый: укучының   һәр әгъзасы  — баш мие, умыртка   баганасы,       күзләре,   куллары, теле   даими хәрәкәттә; укучы тыңлый, ишетә, күрә, уйлый, сөйли, яза һ. б.; кие­ренкелеккә урын калмый, чөнки ул ялгыз түгел — ул сыйныфташлары, укытучы­сы, белем чыганаклары (дәреслек, төрле белешмә сүзлекләр, укучының эш дәфтәрендәге язмалары) ярдәмендә белем үзләштерә. Бала кече яшьтән бик кыйммәтле хакыйкатьне танып белү ситуациясенә куела:  уңыш һәм уңышсызлык кешенең үзеннән тора.
7. Мозаффарова Мингаян Гаяз кызы, педагогика фәннәре кандидаты, Татарстан Республикасы Мәгарифне үстерү институтының әйдәп баручы фәнни хезмәткәре.