Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына татар теле: үрнәк гомуми программа
Рус мәктәпләрендә укучы татар балаларына татар теле: үрнәк гомуми программа
V – 1Х сыйныфлар
Төзүчеләр: Ф.Ф.Харисов, Ч.М.Харисова, Г.Р.Шакирова
К а з а н 2013
Э ч т ә л е к
Аңлатма язуы ………………………………………………………………………………
Программаны үзләштерүдән көтелгән нәтиҗәләр……………………………
Тел системасы ………………………………………………………………………………
Татар теленнән гомуми программа …………………………………………………
Татар теле укытуны матди-техник һәм мәгълүмати яктан тәэмин итү….
Аңлатма язуы
Татар теленнән бирелергә тиешле белем күләме җәмгыятьнең иҗтимагый таләпләренә, тел гыйлеме үсешенә, ана теленең кулланылу мөмкинлекләренә туры китереп билгеләнә.
Рус мәктәпләренең 5-11 нче сыйныфларында укучы татар балаларына татар теленнән белем бирүнең төп максаты – Федераль дәүләт стандарты таләпләрен тормышка ашыру белән бергә рус мәктәбендә татар теленә өйрәткәндә укучыларда лингвистик (тел), коммуникатив (аралашу), милли мәдәният өлкәсенә караган культурологик (мәдәниятлылык) компетенцияләр булдыру.
Әлеге гомуми программа, аерым авторларга үз программаларын һәм алар буенча дәреслек төзүдә юнәлеш бирү өчен, үрнәк булып тора. Ул төп мәктәптә татар теленнән белем бирүне күздә тота.
Белем бирүнең шушы максатын тормышка ашыру мәктәп һәм гимназияләр алдына түбәндәге таләпләрне куя:
- укучыларны үз иленең гражданнары һәм патриотлары итеп тәрбияләүдә, аларны халыкның рухи, әхлакый һәм мәдәни кыйммәтләрен үзләштерердәй итеп үстерүдә татар теленең әһәмияте;
- укучыларның рухи-әхлакый сыйфатларын булдыру, аларның төрле яклап — гражданлык, иҗтимагый, шәхси үсешен тәэмин итү, яшь буынның иҗади сәләтен үстерү, сәламәтлеген саклау һәм ныгыту юнәлешендә эшләү;
- туган тел буенча төп мәктәптә белем бирүдә эзлеклелекне тәэмин итү;
- балаларга төп белемне сыйфатлы итеп бирү, аларны җәмгыятьтә үз урынын табардай, төрле милләт вәкилләре арасында үзара дус һәм тату яшәрдәй шәхес итеп тәрбияләү;
- белем һәм тәрбия биргәндә, укучыны кабатланмас аерым бер үзенчәлеккә ия булган шәхес итеп күзаллау;
- туган тел дәресләрендә үзләштергән белем һәм күнекмәләрне укучыларның үз сөйләмнәрендә дөрес һәм тиешенчә куллана белүләренә ирешү, орфоэпик, орфографик һәм пунктуацион яктан грамоталы шәхес итеп тәрбияләү;
- балаларда киләчәктә алачак һөнәрләренә аңлы караш тәрбияләү, аларның җәмгыятьтә үз урыннарын таба белүләренә ирешүдә туган телнең әһәмияте;
- укучыларны шәхси, иҗтимагый, гаилә һәм дәүләт таләпләренә туры килердәй белем һәм күнекмәләр белән коралландыруны күз уңында тоту;
- балаларга белем бирүне бердәй сыйфатлы итеп, шул исәптән физик мөмкинлекләре чикле булган балалар да үзләштерердәй итеп оештыру;
- укучылар ала торган белем һәм тәрбиягә бердәй таләпләр белән якын килү, шәхесне киләчәк иҗимагый тормышта үз урынын табардай итеп тәрбияләү;
- уку-укыту эшендә дәрестән тыш формаларны да тиешенчә файдалану;
- төрле клублар, секцияләр, студия һәм түгәрәк эшләре аша укучыларның сәләтен ачыклау, аларга һөнәри юнәлеш алуда ярдәм итү, укуда һәм җәмәгать эшләрендә катнашу аша сәләтле балаларны барлау һәм аларны алга таба үстерү, бу юнәлештә өстәмә белем бирү учреждениеләренең эшчәнлегенә таяну;
- уку-укыту эшен тиешенчә оештыруда укучылар белән бергә ата-аналар һәм киң җәмәгатьчелек фикерен дә исәпкә алу;
- укучыларда үзләре яши торган төбәккә (авыл, шәһәр, район, бистәгә) карата уңай караш тәрбияләү, моның өчен татар теле дәресләре белән бергә әдәбият, география, тарих һәм җәмгыять белеме дәресләрен дә файдалану.
Укытучы көндәлек эшендә таяна торган төп принциплар:
- психологик принциплар: укучыга аерым якын килү, баланың яшь үзенчәлеген исәпкә алу;
- гомумдидактик принциплар: фәннилек һәм дәвамчанлык, теориянең практика белән бәйләнеше, аңлылык һәм активлык, аңлаешлылык һәм көч җитү, үстерешле укыту, тәрбия бирү, күрсәтмәлелек;
- лингвистик принциплар: системалылык һәм аңа бәйле комплекслылык, функциональ–семантик, культурологик;
- методик принциплар: аралашу, концентрик, ситуатив-тематик, сөйләм һәм тел материалын минимумлаштыру.
Укыту методы һәм алымнары: катнаш, тәрҗемә итү, таныштыру, аудиовизуаль, күзәтү, әңгәмә, эксперимент һ.б.
Рус мәктәбендә татар телен ана теле буларак укытуның төп бурычлары:
- Телне өйрәнүгә карата башлангыч сыйныфларда нигез салынган кызыксынуны көчәйтү, үз милләтеңә, телеңә хөрмәт белән карау, шулай ук татар теле аша башка милләт вәкилләренә, аларның рухи мирасына мәхәббәт хисе тәрбияләү.
- Татар теленең барлык бүлекләре буенча эзлекле рәвештә фәнни белем бирү.
- Сөйләм эшчәнлеге төрләре буенча ныклы күнекмәләр булдыру. Туган телдә матур һәм дөрес аралашырга өйрәтү.
- Телдән һәм язма сөйләм осталыгы һәм күнекмәләрен камилләштерү. Көндәлек тормышта татар теле мөмкинлекләреннән тулысынча файдалана белергә өйрәтү.
- Туган тел ярдәмендә өзлексез белем һәм тәҗрибә туплау.
- Татар телен башка фәннәр буенча белем алу чарасы буларак кулланырга өйрәтү күнекмәләре булдыру.
- Укучыларны даими рәвештә татар милли мәдәнияты мирасына тарту.
- Татар теле дәресләрендә белем бирү белән бергә тәрбияви бурычны да онытмау. Телебезнең тәрбияви мөмкинлекләрен ачуда укуга карата кызыксыну уяту. Изложение һәм сочинениеләрне дә тәрбияви бурычны күз уңында тотып яздыру.
- Укучыларның логик фикерләү дәрәҗәсен үстерү. Аралашканда, фикерләрне ачык, аңлаешлы, эзлекле, стилистик яктан дөрес, төгәл итеп белдерү. Укучыларда ана телендә дөрес, матур итеп сөйләү һәм язу күнекмәләре тәрбияләү.
- Дәреслек, өстәмә һәм белешмә әдәбият белән эш итү, уку, язу күнекмәләрен камилләштерү.
Күпчелеген укучыларның рус телендә аралашуларын һәм фәннәрнең рус телендә үзләштерелүен истә тотып, темаларны үткәндә, аларның рус телендәге үзенчәлекләрен (охшаш яки аермалы якларын) кыскача билгеләп бару зарур.
Программа системалылык һәм эзлеклелек, фәннилек, аңлаешлылык һәм көч җитү, дәвамчанлык һ.б. принциплар буенча эшләүне истә тотып төзелде.
Бәйләнеше сөйләмгә өйрәтү дәвамлы һәм мөһим бурычлардан санала. Андый дәресләр укучыларны дөрес, матур, үтемле һәм аңлаешлы итеп сөйләргә, язарга, язганны укып аңларга һәм аңлата белергә, теге яки бу мәсьәләгә карата үз фикереңне белдерергә, иҗади эшләр белән шөгыльләнергә өйрәтү максатларын куя.
Татар теле дәресләрендә сөйләм телен үстерү, гадәттә, өч юнәлештә алып барыла.
Беренче юнәлеш телебезнең әдәби нормаларын үзләштерүдән гыйбарәт.
Укучыларның сөйләм телен үстерүдәге икенче юнәлеш — аларның сүз байлыгын арттыруга һәм һәр сүзне урынын белеп куллануга ирешүне максат итеп куя.
Сөйләм үстерүнең өченче юнәлеше – укучыларның әйтергә теләгән фикерен сөйләмә һәм язма формада, ягъни телдән һәм язма рәвештә, аңлаешлы һәм бәйләнешле итеп җиткерә белүләренә ирешү. Бу аралашканда, чыгышлар ясаганда, сочинение һәм изложениеләр язганда, әдәби әсәрләргә анализ биргәндә, дәрестә һәм сыйныфтан тыш чаралар вакытында тормышка ашырыла.
Программаны үзләштерүдән көтелгән нәтиҗәләр
Аралашу компетенциясе – барлык сөйләм эшчәнлеге төрләренә ия булу, башкалар әйткәнне аңлау һәм үз фикереңне белдерү өчен тупланган белем, осталык, күнекмәләр җыелмасы; хәзерге татар әдәби телендә телдән һәм язма формада ирекле аралашу, бәйләнешле сөйләм күнекмәләрен булдыру; сөйләмнең грамматик ягын дөрес итеп үзләштерү; урта сыйныф укучыларына хас булган кызыксыну даирәсенә, психологик һәм төрле аралашу ситуацияләренә бәйле рәвештә туган телдә аралаша белү, дәресләрдә үзләштергән белем һәм күнекмәләрдән нәтиҗәле итеп файдалану.
Лингвистик компетенция – тел белеме, аның төзелеше, үсеше һәм функциясе турындагы белемнәрне системалаштыру, лингвистик анализ ясый белү; тел белеме һәм аның бүлекләре буенча гомуми мәгълүматлылык; татар әдәби теленең төп нормаларына ия булу, укучыларның сүзлек байлыгының, сөйләмнәренең грамматик төзелешенең камиллеге; төрле лингвистик сүзлекләрдән ирекле файдалана алу.
Телгә өйрәткәндә, аралашу эшчәнлегенә караган универсаль күнекмәләрдән түбәндәгеләрне булдыруга һәм үстерүгә өстенлек бирелә:
- төркем белән эшләү күнекмәләре алу. Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булуы балаларны мораль-әхлакый һәм психологик яктан да гамәли эш алымнарына өйрәтә;
- аралашу компетенциясе төрле бурычларны хәл итү алымнарын үзләштерү, телне өйрәнү башка кешеләр белән аралашуның нигезен тәшкил итүен истә тотарга да өйрәтә, шул максаттан тормыш хәлләренә бәйле рәвештә иптәшең белән аралашу нормаларын һәм формаларын үзләштерүне дә күз уңында тота;
- телне өйрәнү сөйләм эшчәнлеген үстерүне дә алгы планга куя, бу исә укучыларның ана телен өйрәнгәндә аралашу компетенциясен истә тотып эш итәргә этәргеч ясый.
Этнокультура өлкәсенә караган компетенция, ягъни телне милли-мәдәни яссылыкта үзләштерү — укучыларны сөйләмгә өйрәткәндә, рухи, эстетик тәрбия һәм белем бирү чарасы буларак, милли үзенчәлекләрне чагылдырган текстлар белән эшләү; тормыш-көнкүреш, гореф-гадәт үзенчәлекләрен, сынлы сәнгать әсәрләрен, халык авыз иҗаты үрнәкләрен белү; татар сөйләм әдәбе нормаларын үзләштерү, шулар аша халыкның милли-мәдәни үзенчәлекләрен аңлау, телнең милләтләр арасында аралашу-аңлашу чарасы булуына төшенү; тел тарихы белән халык тормышының аерылгысыз булуын күзаллау.
Шуның белән беррәттән, аралашу эшчәнлегенә караган универсаль күнекмәләрдән түбәндәгеләрне ассызыклап китү урынлы булыр:
- төркем белән эшләү күнекмәләре алу. Укучының иптәшләре һәм укытучы белән бергәләшеп эшләү күнекмәләренә ия булуы балаларны мораль-әхлакый һәм психологик яктан да гамәли эш алымнарына өйрәтә;
- аралашу компетенциясе төрле бурычларны хәл итү алымнарын үзләштерү, телне өйрәнү башка кешеләр белән аралашуның нигезен тәшкил итүен истә тотарга да өйрәтә һәм шул максаттан тормыш хәлләренә бәйле рәвештә иптәшең белән аралашу нормаларын һәм формаларын үзләштерүне дә күз уңында тота;
- телне өйрәнү сөйләм эшчәнлеген үстерүне дә алгы планга куя, бу исә укучыларның ана телен өйрәнгәндә аралашу компетенциясен истә тотып эш итәргә этәргеч ясый.
Бу җәһәттән, татар телен өйрәнгәндә, укучыларның универсаль танып-белү гамәлләрен булдыру һәм камилләштерү алдагы нәтиҗәләргә китерә:
- балалар проектлау-тикшеренү күнекмәләрен гамәли яктан үзләштерәләр;
- мәгънәсенә төшенеп уку һәм алган мәгълүмат белән эшли белү күнекмәләре бирелә;
- танып-белү методын гамәли яктан куллана белергә өйрәтә, бу яктан тел өйрәнү дәресләрендә укучылар логик фикерләү алымнарына да ия булалар.
Башлангыч сыйныфта алган, үзләштерелгән мәгълүмат белән эшләү күнекмәләре 5-9 нчы сыйныфларда тагын да камилләштерелә һәм үстерелә. Бу уңайдан түбәндәге нәтиҗәләргә ирешелә:
- әзер мәгълүмат чыганакларындагы фикерләрне системага салып, чагыштырып, тикшереп һәм гомумиләштереп, мөстәкыйль аңлатмалар бирергә өйрәнелә;
- аерым текстлар белән эшләгәндә, төп фикерне аерып алып, аны тезис рәвешендә кыска, җыйнак һәм төгәл итеп, график (таблица, схема, карта яки диаграмма) формасында җиткерү;
- булган таблица, схема һәм график рәсемнәрне тутыра яки тулыландыра белү. Моның өчен тел дәресләрендә мәгълүматны төрле чыганаклардан һәм заманча техник чаратлар ярдәмендә эзләп табарга өйрәтү, Интернет челтәреннән урынлы, чамасын белеп һәм дөрес итеп файдалану.
Укучыларның танып-белү компетенциясен үстерүдә түбәндәге нәтиҗәләргә ирешү күздә тотыла:
- ана теле дәресләрендә укучылар туган илнең тарихи-географик образын күзаллый белергә, шуңа бәйле рәвештә туган ягының тарихын һәм географиясен, аның мәдәни мирасын һәм традицияләрен күзаллый белү;
- тел дәресләрендә үтелә торган темаларга бәйле рәвештә туган илнең иҗтимагый-сәяси төзелешен, анда булып узган тарихи вакыйгаларны хронологик һәм фактик яктан белергә бурычлы; шуңа бәйле рәвештә дәүләт символлары булып саналган герб, флаг һәм гимнны, дәүләт бәйрәмнәрен дә белү;
- илнең гражданнары буларак, укучылар үзләренең хокук һәм бурычларын, милли традицияләрен, мәдәниятларын, аның кыйммәтләрен аңлау һәм белү.
Тел системасы
“Фонетика. Орфоэпия. Графика” бүлегендә төп һәм югары сыйныфларда укучылар түбәндәгеләрне үзләштерә:
— сүзләргә фонетик анализ ясарга өйрәнә;
— татар теленең орфоэпик кагыйдәләрен саклап сөйләшүнең мөһимлеген аңлый;
— татар теленең орфоэпик сүзлегеннән төрле белешмәләрдән кирәклек мәгълүматны табып, аларны тиешле урында дөрес итеп кулланырга өйрәнә.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- фонетиканың төрле сәнгатьле уку чараларын аеру;
- проза һәм поэзия жанрына караган текстларны сәнгатьле итеп уку;
- мультимедия формасындагы орфоэпик сүзлек һәм белешмә материаллардан кирәкле мәгълүматны эзләп табып, аны үзенә кирәк вакытта файдалана белү.
“Морфемика һәм сүз төзелеше” бүлегендә укучы түбәндәгеләрне өйрәнә:
- сүзне морфемаларга бүлә;
- өйрәнелгән сүз ясау ысулларын билгели;
- бирелгән сүздән (тамырдан) төрле сүзләр ясый;
- морфемика һәм сүз ясалышын өйрәнү укучыны дөрес язарга, сүз төркемнәрен һәм җөмлә кисәкләрен танырга ярдәм итә.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- тамырдаш сүзләр арасындагы мәгънә бәйләнешен һәм чылбырын күрү;
- әдәби текстларда сүз ясау элементларының сурәтләү чарасы буларак та әһәмиятен аңлау;
- сүз ясалуга караган сүзлекләр һәм белешмә материалдан (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу;
- сүзнең дөрес язылышын һәм лексик мәгънәсен аңлату өчен, аның этимологик ягына игътибар итү.
“Лексикология һәм фразеология” бүлегендә укучылар түбәндәгеләрне үзләштерә:
- сүзләргә лексик анализ ясый (мәгънәсенә бәйле позицияләрне ачыклый; аңа килеп чыгышы, кулланылу өлкәсе һәм кулланылу дәрәҗәсе ягыннан чыгып бәя бирә);
- сүзләрне тематик төркемнәргә берләштерә;
- сүзләрнең синонимнар һәм антонимнар таба;
- фразеологик әйтелмәләрне таный;
- телдән һәм язма сөйләмдә лексик нормаларны саклый;
- лексик синонимия күренешен кирәкмәгән кабатлаулардан саклау һәм сөйләмне бәйләнешле итү чарасы буларак файдалана;
- сүзнең күчерелмә мәгънәсенә бәйле сурәтлү чараларын – метафора, эпитет, сынландыруны билгели;
- төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, фразеологик) тиешенчә файдалана;
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- татар теленең сүзлек составына гомуми классификация ясау;
- сүзнең лексик һәм грамматик мәгънәләрен аеру;
- төрле омонимнарны тану;
- үзенең һәм иптәшләренең сөйләмен төгәллеге, сүзләрне урынлы һәм сәнгатьле итеп куллана белүе ягыннан бәяләү;
- публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда лексик-фразеологик чараларны таный, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган лексик чараларны белү;
- төрле лексик сүзлекләрдән (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, чит тел сүзләре, фразеологик) һәм мультимедия чараларыннан кирәкле мәгълүматны эзләп табу.
“Морфология” бүлегендә укучы түбәндәгеләрне өйрәнә:
- татар телендәге сүз төркемнәрен аера белә;
- аерым сүз төркеменә керүе ягыннан (морфологик яктан) сүзләрне тикшерә;
- сүз төркемнәренең төрле формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
- морфологик белем һәм күнекмәләрне сүзләрнең дөрес язылышына, башка төрле анализларга бәйле рәвештә куллана.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- укучы морфологиянең сүзлек составын тикшерү;
- грамматик омонимнарны аеру;
- публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда морфологик берәмлекләрне тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган морфологик формаларны белү;
- төрле сүзлекләрдән һәм мультимедия чараларыннан морфологиягә кирәкле мәгълүматны эзләп табу.
“Синтаксис” бүлеге түбәндәгеләрне күз алдында тота:
- укучы синтаксисның төп берәмлекләреннән сүзтезмә һәм җөмләләрне, аларның төрләрен аерырга өйрәнә;
- сүзтезмә һәм җөмләләрне төзелеше һәм мәгънәләре, кулланылу үзенәлекләре ягыннан тикшерә;
- сүз төркемнәренең төрле синтаксик формаларын хәзерге татар әдәби теле нормалары кысаларында куллана;
- укучылар синтаксистан булган белем һәм күнекмәләрен башка төрле анализлар вакытында да куллана белә.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- публицистик һәм әдәби жанрдагы текстларда синтаксик чараларны тану, фәнни һәм махсус эш стилендә кулланыла торган синтаксик чараларны белү;
- синтаксик конструкцияләрне функциональ-стилистик үзенчәлекләре ягыннан тикшеү, аларның сөйләмне сәнгатьле итү чарасы булуын аңлау.
“Орфография һәм пунктуация» бүлегендә укучы:
- язуда орфографик һәм пунктуацион нормаларны өйрәнелгән күләмдә файдалана;
- сүзнең дөрес язылышын телдән сөйләү яки язма рәвештә аңлата;
- орфографик һәм пунктуацион хаталарны таба һәм төзәтә;
- орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән кирәкле мәгълүматны таба һәм аларны язуда куллана.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- сөйләмдә орфографик һәм пунктуацион нормаларны саклауның әһәмиятен күрсәтү;
- орфографик сүзлекләрдән һәм белешмәләрдән (мультимедия чараларыннан) кирәкле мәгълүматны табу һәм аларны язуда урынлы итеп куллану.
“Стиистика” бүлегендә укучы:
- функциональ (фәнни, махсус эш һәм публицистик) стильләр белән таныша, аларның жанр үзенчәлекләрен билгели;
- аудитория (иптәшләре) алдында чыгыш ясарга өйрәнә: аның темасын билгели, максат һәм бурычларын күрсәтә;
- тел чараларын тыңлаучыларның яшь, психологик үзенчәлекләрен һәм сайланган темангың белем дәрәҗәсенә туры килүен һ.б. истә тотып сайлый.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләрне аңлый һәм аңлата белә;
- төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшли (аларны билгеләнгән максаттан чыгып укый, мәгълүмати яктан кисәкләргә бүлеп эшкәртә);
- төрле характердагы текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итә, бу вакытта телдән һәм язма сөйләм нормаларын саклап эш итә.
“Тел һәм мәдәният” бүлегендә укучы:
- милли-мәдәни компонентка ия булган тел берәмлекләрен халык авыз иҗаты әсәрләреннән, тарихи темаларга язылган һәм матур әдәбият әсәрләреннән аерып ала;
- телне өйрәнү ил тарихын һәм мәдәниятен яхшырак белергә ярдәм итә дигән фикерне раслардай мисаллар таба;
- көндәлек тормышта һәм укуда татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен белеп һәм тиешенчә куллана.
Укучыга түбәндәгеләрне үзләштерү мөмкинлеге бирелә:
- телнең халык мәдәнияте һәм тарихы белән аерылгысыз бәйләнештә булуын аерым мисаллар ярдәме белән тасвирлау;
- татар сөйләм әдәбе кагыйдәләрен Россиядә яшәүче башка халыкларның сөйләм әдәбе кагыйдәләре белән чагыштыру, аларга характеристика бирү.
Татар теленнән гомуми программа
Фонетика. Орфоэпия
- Тел белеменең бер бүлеге буларак фонетика. Сузык һәм тартык авазлар. Иҗек. Сүз басымы.
Тел белеменең бер бүлеге буларак орфоэпия. Татар сүзләрендә басым һәм сүзләрне дөрес әйтү нормалары. Сүзләрне дөрес басым белән әйтү. Аларга фонетик анализ ясау.
Үзеңнең һәм иптәшләреңнең сөйләменә орфоэпик яктан чыгып бәя бирү (авазларның әйтелеше, сүз басымын дөрес кую). Шушы максаттан чыгып, орфоэпик сүзлектән файдалана белү.
Графика
1.Тел белеменең бер бүлеге буларак графика. Аваз һәм хәреф мөнәсәбәте.
- Сүзнең аваз һәм хәрефләрен чагыштыру. Алфавитны белүнең сүзлекләрдән, төрле белешмә әдәбияттан фадаланудагы әһәмиятен аңлау.
Морфемика һәм сүз ясалышы
- Тел белеменең бер бүлеге буларак морфемика һәм сүз ясалышы. .
Сүзнең тамыры. Тамырдаш сүзләр. Төрле сүз төркемнәрен ясый торган кушымчалар.
Төрле ысуллар белән сүз ясалу: ясагыч кушымчалар ярдәмендә, сүзләр кушылу ысулы, бер сүз төркеменнән икенчесенә күчү һ.б.
- Морфеманың сүзнең иң кечкенә мәгънәле кисәге булуын, аның яңа сүз һәм форма ясаудагы әһәмиятен аңлау.
Сүзләрнең ясалу ысулларын билгеләү.
Уку эшендә төрле (сүз ясалышы, этимологик) сүзлекләрдән файдалану.
Лексикология һәм фразеология
Тел белеменең бер бүлеге буларак лексикология. Тел берәмлеге буларак сүз, аның лексик мәгънәсе. Бер һәм күп мәгънәле сүзләр. Сүзләрнең туры һәм күчерелмә мәгънәләре.
Татар теленең аңлатмалы сүзлеге.
Синонимнар, антонимнар һәм омонимнар. Татар теленең синонимнар һәм антонимнар сүзлекләре.
Килеп чыгышы буенча татар теленең сүзлек составы: татар теленең үз сүзләре һәм алынма сүзләр.
Кулланылу өлкәсе буенча сүзлек составы: гомум кулланылыштагы сүзләр. Диалекталь сүзләр. Терминнар һәм һөнәри сүзләр. Жаргон сүзләр, сленг.
Кулланылу ешлыгы буенча сүзлек составы: актив һәм пассив сүзләр, иске сүзләр, тарихи сүзләр, яңа сүзләр.
Тел белеменең бер бүлеге буларак фразеолология. Фразеологизмнар. Фразеологик сүзлек.
- Сүзләрне мәгънәсенә карап, килеп чыгышы буенча, кулланылу өлкәсе буенча, кулланылу ешлыгы буенча бүлә белү.
Сүзләрне тиешле ситуациягә карап һәм урынлы файдалану.
Сүзләргә лексик анализ ясау.
Уку эшендә төрле (аңлатмалы, синонимнар, антонимнар, этимологик, фразеологик) сүзлекләрдән файдалану.
Морфология
Тел белеменең бер бүлеге буларак морфология.
Татар телендә сүз төркемнәре һәм аларны классификацияләү.
Мөстәкыйль сүз төркемнәре: исем, сыйфат, рәвеш, сан, алмашлык, фигыль, аваз ияртемнәре.
Хәбәрлек сүзләр.
Модаль мәгънәле сүз төркемнәре: кисәкчәләр, ымлыклар, модаль сүзләр.
Бәйләгеч сүз төркемнәре: бәйлекләр һәм теркәгечләр.
- Сүз төркемнәрен лексик-грамматик мәгънәсенә, морфологик һәм синтаксик билгеләренә карап билгеләү. Төрле сүз төркемнәренә морфологик анализ ясау.
Синтаксис
- Тел белеменең бер бүлеге буларак синтаксис, аның төп берәмлекләреннән сүзтезмәләр һәм җөмләләр.
Сүзтезмәләрнең төрләре, иярүче сүзнең ияртүчегә бәйләнү юллары.
Әйтү максаты буенча җөмлә төрләре.
Җөмләнең баш һәм иярчен кисәкләре, аларның төрле сүз төркемнәре белән белдерелүе. Тиңдәш кисәкләр. Җөмлә кисәкләренең аерымлануы.
Гади җөмлә төрләре: бер һәм ике составлы, җыйнак һәм җәенке, тулы һәм ким, раслау һәм инкарь җөмләләр.
Кушма җөмләләрнең төрләре: тезмә кушма һәм иярченле кушма җөмләләр. Теркәгечле һәм теркәгечсез тезмә кушма җөмләләр. Күптезмәле кушма җөмләләр.
Иярченле кушма җөмләләрнең төзелеше һәм мәгънә ягыннан төрләре.
Туры һәм кыек сөйләм.
- Төрле сүзтезмәләргә һәм җөмләләргә синтаксик анализ ясау, аларны сөйләмдә урынлы куллану. Сөйләмне җанландыру һәм матурлау өчен, җөмләләрдә синонимия күренешеннән файдалану.
Орфография һәм пунктуация
- Дөрес язу кагыйдәләре системасы буларак орфография.
Сузык һәм тартык аваз хәрефләренең, ь һәм ъ билгеләренең дөрес язылышы.
Сүзләрне кушып, сызыкча аша һәм аерым язу.
Баш хәреф һәм юл хәрефләрен дөрес язу.
Сүзләрне юлдан-юлга күчерү.
Орфографик сүзлекләрдән файдалану.
Дөрес язу кагыйдәләре системасы буларак пунктуация.
Тыныш билгеләре һәм аларның әһәмияте.
Гади һәм кушма җөмләләрдә тыныш билгеләре.
Туры һәм кыек сөйләм, диалог һәм цитата янында тыныш билгеләре.
- Ана теле дәресләрендә укучыларның орфографик һәм пунктуацион сәләтләрен үстерү. Телдән һәм язма сөйләмдә аларның әһәмиятен аңлау. Җөмләдәге тыныш билгеләрен кирәкле урында куя белүдә интонациянең әһәмиятен аңлау.
Укучыларның орфографик һәм пунктуацион сәләтләрен үстерүдә орфографик сүзлекләрдән һәм башка төрле белешмә әдәбияттан файдалану.
Стилистика
Функциональ (фәнни, махсус эш һәм публицистик) стильләр, аларның жанрлары һәм үзенчәлекләре.
Аудитория алдында чыгыш ясарга өйрәнү: темасын сайлау, максат һәм бурычларын билгеләү; тел чараларын тыңлаучыларның үзенчәлекләрен истә тотып сайлау.
Телдән һәм язма сөйләм арасындагы үзенчәлекләр.
Төрле стиль һәм жанрга караган текстлар белән эшләү.
Төрле текстларны татар теленнән рус теленә тәрҗемә итү.
Тел һәм мәдәният
- Татар халкының теле, мәдәнияте һәм тарихының үзара бәйләнешен, аның Россиядә яшәүче башка халыклар белән бәйләнешен һәм тоткан урынын аңлау.
Татар сөйләм әдәбе нормалары һәм аларның үзенчәлекләре.
- Ана теленең милли-мәдәни эчтәлекле берәмлекләрен билгеләү, аларның мәгънәләрен төрле – аңлатмалы, этимологик һ.б. сүзлекләр ярдәмендә ачыклау.
Татар сөйләм әдәбенә караган кагыйдәләрне көндәлек тормышта һәм укуда файдалана белү.
Татар теле укытуны матди-техник һәм
мәгълүмати яктан тәэмин итү
Төп сыйныфларда укытуның матди-техник яктан тәэмин ителеше башлангыч сыйныфта эшләгәннәрне дәвам итү формасында алып барыла; V-IX сыйныфларда ул түбәндәгечә тәэмин ителә:
- уку бинасы һәм ул урнашкан территория, кабинетлар санитар һәм куркынычсызлык кагыйдәләренә туры килерлек итеп оештырыла;
- укытучыларның һәм башка хезмәткәрләрнең эшчәнлеге тиешле таләпләргә туры китереп саклана;
- укучыларда ашханә, спортзал, бассейн һ.б.ш. урыннардагы җиһазларга сакчыл караш, алардан тиешенчә файдалану, мәктәпнең эчке кагыйдәләрен үтәү зарурилыгы кебек сыйфатлар тәрбияләнә;
- дәресләрдә файдалану өчен, китапханәдә тиешле санда китаплар, дәреслекләр, белешмә әдәбият, заманча техник чаралар булдырыла;
- компьютер классларыннан укучыларның яшенә һәм сәламәтлегенә карап файдаланыла;
- дәресләрдә һәм аннан тыш вакытларда телевидение һәм Интернет чараларыннан урынлы файдаланыла;
- укучыларның физик мөмикинлекләрен исәпкә алып, дистанцион уку формасын файдалану күздә тотыла;
- төп һәм югары сыйныфларда татар теле дәресләрендә кулланыла торган төрле таратма һәм күрсәтмә әсбапларның санитар нормаларга туры килүләре тәэмин ителә;
- сәләтле укучыларга аерым якын килеп, аларны төрле өстәмә — фәнни җыентыкларда мәкаләләр бастыру, тезис һәм конспектлар төзү конкурсларында, тематик-гамәли конференцияләрдә, семинарларда катнашу кебек эшләргә җәлеп ителә.
МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ ТАТАРСТАН
Родной язык для учащихся-татар, обучающихся
в русских школах: примерная общая программа
V – IX классы
Составители: Ф.Ф.Харисов, Ч.М.Харисова, Г.Р.Шакирова
Казань 2014
Содержание
Пояснительная записка
Ожидаемые результаты реализации программы
Языковая система
Общая программа по родному языку
Материально-техническое и информационное обеспечение обучения родному языку
Пояснительная записка
Объём знаний по родному языку определяется социальными требованиями общества, развитием науки о языке и возможностями использования родного языка.
Основной целью обучения родному языку учащихся 5-9 классов является реализация требований к результатам основного общего образования, представленных в Федеральном государственном стандарте общего образования, а также формирование в процессе обучения у учащихся русских школ лингвистической, коммуникативной, культурологической компетенций.
Данная программа является ориентиром для отдельных авторов при создании собственных программ и учебников к ним. Она определяет обязательную часть учебного курса по родному языку для основной школы.
Реализация поставленной цели обучения татарскому языку предъявляет школам и гимназиям следующие требования:
- определение значимости родного языка в воспитании гражданственности и патриотизма у учащихся, формировании у них стремления изучать духовные, нравственные и культурные ценности татарского народа;
- деятельность, направленная на воспитание духовно-нравственных качеств, обеспечение гражданского, общественного и личностного развития, творческого потенциала, сохранение и укрепление здоровья учащихся;
- обеспечение преемственности при обучении родному языку в основной школе;
- обеспечение качественными знаниями учащихся, воспитание их в духе мира, терпимости и гуманного межнационального общения;
- личностно-ориентированный подход при обучении и воспитании;
- достижение правильного и свободного использования учащимися в речи знаний, умений и навыков, полученных на уроках родного языка, воспитание грамотной личности, обладающей орфоэпическими, орфографическими и пунктуационными навыками;
- значимость родного языка в воспитании у детей сознательного отношения к будущей профессии и в определении своего места в обществе.
- овладение учащимися знаний и навыков, соответствующих личностным, общественным, семейным и государственным требованиям;
- организация качественного обучения в равной доступности для всех учащихся, в том числе и для детей с ограниченными физическими возможностями;
- использование внеклассных форм обучения в процессе организации учебно-познавательной деятельности;
- выявление и развитие одаренных детей через привлечение их в образовательную и общественную деятельность, в том числе, опираясь на деятельность дополнительных образовательных учреждений;
- организация обучения с учетом мнений учащихся, родителей и широкой общественности;
- воспитание доброжелательного отношения к месту проживания (деревня, город, район, посёлок) учащихся, с этой целью проведение интегрированных уроков родного языка с литературой, географией, историей и обществознанием.
Основные принципы, на которые опирается учитель в своей повседневной преподавательской деятельности:
- психологические принципы: индивидуальный подход к учащимся, учет возрастных особенностей обучаемых;
- общедидактические принципы: научность и последовательность, связь теории с практикой, сознательность и активность, доступность и посильность, развивающее и воспитывающее обучение, наглядность;
- лингвистические принципы: систематичность и комплексность, функционально-семантический подход, культурологический принцип;
- методические принципы: коммуникативность, концентризм, ситуативно-тематическая организация обучения, минимизация речевого и языкового материала.
Методы и приемы обучения: комплексные, перевод, ознакомление, аудиовизуальные, наблюдение, беседа, эксперимент и т.д.
Основные задачи обучения родному языку в русской школе:
- Усиление мотивации к изучению языка, заложенной в начальных классах, уважительное отношение к своей национальности, языку, а также воспитание положительного отношения к представителям других национальностей и их духовному наследию.
- Последовательное обучение в соответствии со всеми разделами татарского языкознания.
- Освоение различных способов искусства общения; обучение красивому и грамотному общению на родном языке.
- Совершенствование умений и навыков устной и письменной речи. Научить пользоваться всеми возможностями родного языка в повседневной жизни.
- Беспрерывное получение знаний и накопление опыта комммуникации посредством родного языка.
- Формирование навыков использования родного языка как средства получения знаний по другим предметам.
- Привлечение учащихся к изучению наследия татарской национальной культуры.
- На уроках родного языка учитывать взаимосвязь образовательных и воспитательных задач. Обратить внимание на воспитательное значение при выполнении письменных работ (изложений и сочинений).
- Совершенствование логического мышления учащихся. Умение связно, доступно и последовательно излагать свои мысли на родном языке в устной и письменной форме.
- Совершенствование умений и навыков чтения, письма, работы с учебником, дополнительной и справочной литературой.
Учитывая, что большинство учащихся общаются на русском языке и что языком обучения в школе является русский, при изучении отдельных тем важно обратить внимание на их особенности в русском языке.
Данная программа составлена на основе принципов систематичности и последовательности, научности, доступности и посильности, преемственности и др.
Обучение связной речи является последовательной и важной задачей. Целью таких уроков является обучение учащихся грамотно, красиво, доступно говорить, писать, понимать и уметь объяснять написанное, выражать своё мнение, заниматься творческой деятельностью на родном языке.
Развитие речи на уроках родного языка обычно ведется в трех направлениях.
Первое направление предполагает освоение литературных норм языка.
Второе направление предполагает обогащение словарного запаса учащихся и грамотное использование языковых единиц.
Третье направление предполагает обучение учащихся связно и доступно излагать свои мысли в устной и письменной форме. Это направление реализуется при написании сочинений и изложений, анализе художественных произведений во время урока и внеурочных мероприятиий.
Ожидаемые результаты реализации программы
Коммуникативная компетенция предполагает овладение всеми видами речевой деятельности, является совокупностью знаний, умений и навыков понимания речи окружающих и изложения своих мыслей; свободное общение на современном татарском литературном языке в устной и письменной форме, развитие навыков связной речи; усвоение грамматического строя речи; способность к речевому взаимодействию на родном языке с учетом интересов, психологических особенностей учащихся средних классов в различных ситуациях общения, результативное использование знаний и навыков, полученных на уроках.
Лингвистическая компетенция – систематизация знаний о языкознании, его устройстве, развитии и функционировании, формирование способности к лингвистическому анализу; овладение основными нормами татарского литературного языка, обогащение словарного запаса и грамматического строя речи учащихся; умение пользоваться различными видами лингвистических словарей.
При обучении языку предпочтение отдается формированию и развитию следующих универсальных навыков:
- получение навыков работы в составе группы. Владение ученика навыками совместной работы с учителем и одноклассниками учит его приемам практической деятельности на морально-нравственном и психологическом уровнях;
- коммуникативная компетенция учит приемам решения различных задач, готовности и способности к речевому взаимодействию и взаимопониманию, потребности к речевому самосовершенствованию;
- изучение языка предполагает развитие речевой деятельности, что в свою очередь стимулирует совершенствование коммуникативной компетенции при усвоении родного языка.
Этнокультурологическая компетенция включает в себя сведения о языке, как национально-культурном феномене; предполагает работу с текстами, отражающими национальные особенности как средства нравственного, эстетического воспитания и обучения речи учащихся; знание особенностей быта, традиций, а также произведений изобразительного искусства, устного народного творчества; владение нормами татарской литературной речи, осознание через них национально-культурных особенностей народа, языка как средства межнационального общения; осознание взаимосвязи языка и истории народа.
Изучение родного языка, развитие и совершенствование познавательной деятельности приводит к следующим результатам:
- учащиеся усваивают практические проектно-исследовательские навыки;
- формируются навыки осознанного чтения и умение использования полученной информации на практике;
- учатся пользоваться познавательным методом на практике, в связи с чем учащиеся на уроках родного языка приобретают навыки логического мышления.
Навыки работы с информацией приобретенные в начальных классах совершенствуются и развиваются в 5-9 классах. В связи с этим, достигаются нижеизложенные результаты:
- умение систематизировать, сравнивать, исследовать и обобщать, самостоятельно объяснять информацию, добытую из готовых источников;
- в ходе работы с отдельными текстами выделять основную мысль кратко и точно довести до учащихся в графической форме (таблица, схема, карта или диаграмма)
- умение заполнять или дополнять готовые таблицы, схемы и графические рисунки; для этого необходимо научить находить информацию из различных источников, используя современные технические средства; уместно, в меру и грамотно пользоваться интернетом.
Развитие познавательной компетенции учащихся предполагает достижение следующих результатов:
- умение представлять историко-географический образ родины на уроках родного языка; в связи с этим необходимо знание истории и географии, культурного наследия и традиций родного края;
- знание общественно-политического строя страны, хронологию исторических событий в рамках изучаемых тем на уроках языка; в связи с этим необходимо знать государственные символы: герб, флаг и гимн, государственные праздники;
- понимание и знание своих прав и обязанностей, традиций, культуру, её ценностей как гражданина страны.
Языковая система
В разделе «Фонетика. Орфоэпия. Графика» учащиеся 5-9 классов должны усвоить:
— сделать фонетический разбор слова;
— осознать важность сохранения орфоэпических норм татарского языка при общении;
— научиться находить и правильно использовать в соответствующих ситуациях найденную в орфоэпических словарях и других справочниках информацию.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— основные выразительные средства фонетики;
— выразительное чтение прозы и поэзии;
— находить и грамотно использовать в мультимедийной форме необходимую информацию из орфоэпических словарей и справочников.
В разделе «Морфемика и словообразование» учащиеся должны усвоить:
— членение слова на морфемы;
— определение основных способов словообразования;
— уметь образовывать новые слова из заданного;
— изучая морфемику и словообразования, грамотно писать, определять части речи и члены предложений.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— увидеть смысловую связь между однокоренными словами;
— понимать значимость частей словообразования как одного из изобразительно-выразительных средств художественной речи;
— уметь находить нужную информацию из словарей и справочников по словообразованию;
— уделять внимание этимологической стороне слова при объяснении правописания и лексического значения слова.
В разделе «Лексикология и фразеология» учащиеся должны усвоить:
— лексический анализ слова;
— объединение слов в тематические группы;
— умение подбирать синонимы и антонимы;
— распознавать фразеологические обороты;
— придерживаться лексических норм при устной и письменной речи;
— использовать синонимы как средство связи предложений в тексте и как средство устранения неоправданного повтора;
-умение наблюдать за использованием переносных значений слов в устных и письменных текстах (метафора, эпитет, олицетворение);
— пользоваться различными видами лексических словарей (толковых, синонимов, антонимов, фразеологизмов).
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— сделать общую классификацию словарного запаса;
— различать лексическую и грамматическую значения слова;
— опознавание различных омонимов;
— оценка своей и чужой речи с точки зрения точного, уместного и выразительного словоупотребления;
— опознавать лексико-фразеологические средства в публицистических и художественных текстах, знать лексические средства, используемые в научном и деловом стилях;
— находить из различных лексических словарей (толковых, синонимов, антонимов, фразеологизмов, иностранных языков) и мультимедийных средств необходимую информацию.
В разделе «Морфология» учащиеся учатся:
— различать части речи татарского языка;
— определить морфологические признаки слов;
— использовать различные формы частей речи в рамках норм современного татарского литературного языка;
— применять знания и умения по морфологии на практике правописания и проведения различных видов анализа.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— исследовать словарный запас морфологии;
— различать грамматические омонимы;
— опознавать морфологические единицы в публицистических и художественных текстах, знать морфологические формы, используемые в научном и деловом стилях;
— находить нужную информацию из различных словарей и мультимедийных средств по морфологии.
Раздел «Синтаксис» предполагает следующее:
— опознавать словосочетания и предложения и их виды;
— исследовать состав, значение, особенности употребления словосочетаний и предложений;
— употреблять различные синтаксические формы частей речи в рамках современного татарского литературного языка;
— уметь использовать знания и навыки по синтаксису и в других видах анализа.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— опознавать синтаксические средства в публицистических и художественных текстах, знать синтаксические формы, используемые в научном и деловом стилях;
— функционально-стилистический анализ синтаксических конструкций, использование различных синтаксических конструкций как средств усиления выразительности речи.
В разделе «Орфография и пунктуация» ученик:
— употребляет в письме орфографические и пунктуационные нормы;
— находит и исправляет орфографические и пунктуационные ошибки;
— находит и пользуется в письме необходимой информацией из орфографических словарей и справочников.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— осознание важности сохранения в речи орфографических и пунктуационных норм;
— умение находить нужную информацию из различных словарей и мультимедийных средств и грамотно использовать их в письме.
В разделе «Стилистика» ученик:
— знакомится функциональными стилями, определяет их жанровые особенности;
— учится выступать перед аудиторией: определяет тему, цель и задачи своего выступления;
— выбирает языковые средства с учетом возрастных, психологических особенностей и соответствия темы уровню знаний слушателей.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— понимать и объяснять особенности устной и письменной речи;
— работать с текстами в различных стилях и жанрах;
— учитывая нормы устной и письменной речи переводить различные тексты с татарского языка на русский.
В разделе «Язык и культура» ученик:
— распознает языковые единицы с национально-культурным компонентом на примерах устного народного творчества, исторических и художественных произведений;
— находит примеры подтверждающие мысль о том, что изучение языка помогает лучше знать историю и культуру страны;
— грамотно пользуется правилами культуры татарской разговорной речи в повседневной жизни и в учебе.
Учащиеся получают следующие умения и навыки:
— показать тесную связь языка с культурой и историей народа через определенные примеры;
— сравнивать нормы культуры татарской речи с правилами культуры речи других народов, живущих в России.
Общая программа по родному языку
Фонетика. Орфоэпия
- Фонетика как раздел науки о языке. Гласные и согласные звуки. Слог. Ударение.
Орфоэпия как раздел науки о языке. Допустимые варианты произношения и ударения. Фонетический анализ слов.
- Оценка собственной и чужой речи с точки зрения орфоэпических норм. Орфоэпические словари и их использование в повседневной жизни.
Графика
- Графика как раздел науки о языке. Звуки и буквы.
- Соотношение звука и буквы. Знание алфавита.
Морфемика и словообразование
- Морфемика и словообразование как разделы науки о языке. Корень слова. Однокоренные слова. Особенности словообразования различных частей речи. Основные способы образования слов: образование слов с помощью морфем; сложение как способ словообразования; переход слова из одной части речи в другую как один из способов образования слов и т.д.
- Усвоение морфемы как минимальной значимой единицы языка, ее значение в образовании новых слов и форм.
Определение способов образования слов.
Использование различных словарей (словообразовательных, этимологических).
Лексикология и фразеология
- Лексикология как раздел науки о языке. Слово – основная единица языка. Лексическое значение слова. Однозначные и многозначные слова.
Прямое и переносное значения слова.
Толковый словарь татарского языка.
Синонимы, антонимы и омонимы родного языка. Словари синонимов и антонимов.
Исконно татарские и заимствованные слова.
Общеупотребительная лексика и лексика ограниченного употребления. Диалектизмы, профессионализмы, жаргонизмы, сленг.
Активная и пассивная лексика. Устаревшие слова и неологизмы. Неологизмы.
Фразеология как раздел науки о языке. Фразеологизмы. Словарь фразеологизмов.
- Употребление слова в точном соответствии с его лексическим значением.
Лексический анализ слова.
Использование различных словарей.
Морфология
- Морфология как раздел науки о языке.
Система частей речи в татарском языке. Принципы выделения частей речи.
Самостоятельные части речи: имя существительное, имя прилагательное, наречие, имя числительное, местоимение, глагол, звукоподражательные слова.
Предикативные слова.
Модальные части речи: частицы, междометия, модальные слова.
Служебные части речи: предлоги и союзы.
- Определение принадлежности слова к определенной части речи по его лексико-грамматическому значению, морфологическим и синтаксическим признакам. Морфологический анализ частей речи.
Синтаксис
- Синтаксис как раздел науки о языке. Словосочетание и предложение как единицы синтаксиса.
Основные виды словосочетаний, типы связи главного и зависимого слова в словосочетании.
Виды предложений по цели высказывания.
Главные и второстепенные члены предложения, способы их выражения. Однородные члены предложения. Предложения с обособленными членами.
Виды простого предложения: односоставные и двусоставные предложения, распространенные и нераспространенные, полные и неполные, утвердительные и отрицательные предложения.
Виды сложных предложений: сложносочиненные и сложноподчиненные предложения.
Союзные и бессоюзные сложносочиненные предложения. Сложноподчиненные предложения с несколькими придаточными.
Виды сложноподчиненных предложений по структуре и значению.
Прямая и косвенная речь.
- Синтаксический анализ различным словосочетаниям и предложениям, правильное использование их в речи. Использование синтаксической синонимии для усиления выразительности речи.
Орфография и пунктуация
Орфография как система правил правописания.
Правописание гласных и согласных, употребление ъ и ь.
Слитное, дефисное и раздельное написание слов.
Употребление строчной и прописной букв.
Правила переноса.
Использование орфографических словарей.
Пунктуация как система правил правописания.
Знаки препинания, их функции.
Знаки препинания в простых и сложных предложениях.
Знаки препинания в предложениях с прямой речью, диалогах и при цитатах.
- Развитие на уроках родного языка орфографических и пунктуационных способностей учащихся. Осознание их важности при устной и письменной речи.
Употребление орфографических словарей и другой справочной литературы при развитии орфографических и пунктуационных способностей учащихся.
Стилистика
Стили речи (научный, официально-деловой, разговорный, художественный, публицистический) и их особенности.
Умение выступать перед аудиторией: выбор темы, определение цели и задач; учет круга интересов слушателей при выборе выразительных средств.
Особенности устной и письменной речи.
Работа с текстами разных жанров и стилей.
Перевод текстов с татарского языка на русский.
Язык и культура
1.Осознание взаимосвязи языка, культуры и истории татарского народа, его место и связь с другими народами, живущими в России.
Нормы и особенности татарской разговорной речи.
- Определение национально-культурных единиц родного языка, их значений посредством различных словарей.
Использование норм татарской разговорной речи в повседневной жизни и в учебе.
Материально-техническое и информационное обеспечение обучения родному языку
Материально-техническое и информационное обеспечение обучения в V-IX классах является продолжением деятельности в начальных классах; оно предполагает следующее:
- соответствие учебного здания, его территории, кабинетов нормам санитарии и требованиям безопасности;
- охрана деятельности учителей и других сотрудников в соответствии с требованиями безопасности;
- воспитание бережного отношения к мебели в столовой, спортзале, бассейне, потребности выполнения внутренних правил школы;
- наличие в библиотеке достаточного количества учебников и справочной литературы, современных технических средств, используемых на уроках;
- использование компьютерных классов с учетом возрастных особенностей и состоянием здоровья учащихся;
- целенаправленное использование на уроке и внеурочное время телевидения и Интернета;
- использование дистанционного обучения с учетом физических возможностей учащихся;
- соответствие санитарным нормам раздаточного и наглядного материала, используемых на уроках родного языка в основной школе;
- обеспечение индивидуального подхода к способным ученикам, привлечение их к творческой и научной деятельности: написание статей для научных сборников, участие в конкурсах, семинарах, в тематико-практических конференциях, составление тезисов и конспектов.
